Ontwikkelingen in het financieel kader

Het gemeentefonds is de grootste inkomstenbron voor gemeenten. Jaarlijks worden gemeenten op een drietal momenten geïnformeerd over de actuele raming van het gemeentefonds. De meicirculaire is gebaseerd op de Voorjaarsnota van het Rijk en is een belangrijke bouwsteen van de gemeentelijke begroting.

Accres algemene uitkering
Het accres is tot en met 2025 gesplitst in een vaststaand volumedeel en een loon- en prijsdeel dat per circulaire wordt bijgesteld op basis van de laatste inzichten van het Centraal Planbureau (CPB) over de loon- en prijsontwikkeling.

Volumecompensatie
Tot en met 2025 is de volumeontwikkeling van het accres gekoppeld aan de rijksuitgaven (trap-op-trap-af) en voor deze jaren ook vastgezet. In het landelijke coalitieakkoord is besloten om het accres vanaf 2026 echter niet langer te koppelen aan de rijksuitgaven. In de Begroting 2023 ontstond daardoor vanaf 2026 het zogenaamde ‘ravijn’. In de septembercirculaire 2022 heeft het kabinet aanvullend eenmalig € 1 miljard in 2026 voor gemeenten ter beschikking gesteld om dit ravijn te verzachten. Dit is meegenomen in de Perspectiefnota 2024. In de meicirculaire 2023 is aangekondigd dat deze € 1 miljard vanaf 2027 structureel beschikbaar komt. Dit betekent voor Arnhem circa € 10 miljoen meer gemeentefonds vanaf 2027. In de Perspectiefnota 2024 was hiermee nog niet gerekend. Daarnaast heeft het kabinet een nieuwe financieringssystematiek voor gemeenten aangekondigd met als doel een stabiele(re) financiering en meer autonomie voor medeoverheden. De volumeontwikkeling van het gemeentefonds wordt daarbij gebaseerd op een historisch gemiddelde van de ontwikkeling van het bbp. In de Miljoenennota 2024 worden voor 2027 en verder de cijfers op basis van de bbp-systematiek berekend en opgenomen op basis van de op dat moment meest actuele gegevens.
In de meicirculaire is de koppeling aan het bbp vanaf 2027 dus nog niet verwerkt en zoals gebruikelijk verwerken we de meicirculaire in de Begroting. Voor het jaar 2027 is daarom aanvullend een inschatting gemaakt van het volumeaccres dat nog toegevoegd zal worden. Hierbij gaan we uit van het bedrag dat het Rijk voor 2027 hiervoor in de Voorjaarsnota gereserveerd heeft (€ 150 miljoen). Voor Arnhem betekent dit dus € 1,5 miljoen extra ruimte. Dit is prudent ingeschat.
Tot slot is bij de uitwerking van de nieuwe financieringssystematiek de mogelijkheid voor een groter eigen belastinggebied betrokken. Op gemeentelijk niveau wordt in samenspraak met de VNG bezien welke mogelijkheden er zijn qua modernisering en uitbreiding van het belastinggebied, waarbij op basis van de uitkomsten een eventueel wetgevingstraject in gang wordt gezet. Omdat dit samenhangt met een mogelijk nieuw nationaal belastingstelsel, verwachten we niet dat dit korte termijn gaat gebeuren.

Loon- en prijscompensatie
In de meicirculaire is voor de jaren 2024 en verder de loon- en prijsontwikkeling meerjarig gestegen ten opzichte van de vorige raming uit de septembercirculaire 2022. Een eerste inschatting daarvan is reeds opgenomen in de Perspectiefnota 2024. Daarnaast heeft het kabinet besloten dat het gemeentefonds vanaf 2027 geïndexeerd wordt op basis van de ontwikkeling van het bruto binnenlands product (bbp).
De loon- en prijsontwikkeling over 2022 is aanzienlijk gestegen ten opzichte van de oorspronkelijke raming. Om die reden heeft het kabinet bij de Najaarsnota 2022 besloten om bij de Voorjaarsnota 2023 eenmalig een extra structurele prijsbijstelling vanaf 2022 uit te keren. Bij de Najaarsnota werd gesproken over landelijk € 300 miljoen en dat zou op basis van de indexcijfers van maart 2023 nog hoger uitkomen. In de Perspectiefnota is hiermee rekening gehouden. Uit de meicirculaire 2023 blijkt echter dat conform de uiteindelijk gehanteerde grondslag de compensatie lager uitkomt dan de eerder genoemde € 300 miljoen en wel op € 127 miljoen in 2023, aflopend naar € 115 miljoen in 2027. Dit is verwerkt in deze Begroting.

Taakmutaties
Binnen het cluster Jeugdzorg worden in 2024 en 2025 extra middelen toegevoegd aan de algemene uitkering op basis van het principeakkoord over de Hervormingsagenda Jeugd. De beschikbaarstelling van de middelen vanaf 2026 en verder vindt pas plaats na het advies van de deskundigencommissie en de besluitvorming daarover. De middelen die voor 2025 worden toegevoegd aan de algemene uitkering, worden gecorrigeerd voor de afgesproken besparing (€ 500 miljoen) die aanvullend is opgenomen in het landelijke coalitieakkoord. Om die reden valt dit budget binnen het gemeentefonds lager uit dan waarmee in de Begroting 2023 rekening is gehouden. Dit geldt ook voor de jaren vanaf 2026. Uitwerking van de landelijke besparing van ruim € 500 miljoen moet echter ook leiden tot even zo grote lastenverlaging bij het programma jeugdzorg. Om die reden is een stelpost bij dit programma opgenomen. Deze vertaling in de begroting is conform de richtlijn van de Provincie.
In het cluster individuele voorzieningen Wmo worden structureel extra middelen beschikbaar gesteld aan gemeenten samenhangend met het Integraal Zorgakkoord, ter compensatie van gemeenten voor gestegen kosten als gevolg van de invoering van het abonnementstarief Wmo. Daarnaast wordt het abonnementstarief vanaf 2025 afgeschaft en wordt in plaats daarvan een inkomensafhankelijke eigen bijdrage in de Wmo heringevoerd. De gestegen kosten als gevolg van het abonnementstarief deden zich al enkele jaren voor en waren dus al verwerkt in de begroting. Daarom kan dit deel van de extra rijksmiddelen ten gunste van de algemene middelen vallen.

Daarnaast is in de meicirculaire bevestigd dat de invoering van het nieuwe verdeelmodel voor beschermd wonen met een jaar is uitgesteld naar 2025. Ook zijn de verwachte kosten van beschermd wonen voor Arnhem meerjarig geactualiseerd. Dit leidt in 2027 tot een voordeel van ruim € 8 miljoen. Dit is verwerkt in de berekening van de meicirculaire. Zoals in de raadsbrief van 5 september is toegelicht, zijn er met de regio financiële afspraken gemaakt over de transformatie van beschermd wonen naar beschermd thuis, inclusief afspraken over onderlinge solidariteit en risicobeheersing. De financiële afspraken zoals genoemd in de raadsbrief zijn in deze Begroting verwerkt: in 2024 passen de financiële afspraken binnen de bestaande begroting van beschermd wonen en vanaf 2025 zijn de financiële afspraken vertaald door rekening te houden met het beslag op de algemene middelen aangevuld met meerjarige onttrekkingen aan de BR Wmo en jeugdzorg.

In de begroting is tot slot een structurele stelpost van jaarlijks € 1,0 miljoen opgenomen om bovenmatige rentestijgingen op te vangen. In de Perspectiefnota 2022-2025 is besloten om deze voor 2024 incidenteel vrij te laten vallen. Daarmee staat deze stelpost vanaf 2025 structureel in de begroting. Sinds de Perspectiefnota 2022-2025 is de rente wel gestegen, maar op korte termijn is Arnhem hiervoor relatief ongevoelig omdat in de afgelopen periode langlopende leningen tegen lage rentes zijn afgesloten. Daarmee kan de rentebuffer ook in 2025 en 2026 incidenteel vrijvallen. Vanwege prudent financieel beleid blijft de structurele buffer vanaf 2027 gehandhaafd.